Requiem voor Godwin! (Bianca Stigter)

De Europese Unie. Een bokser. Een scheidsrechter. Twee voetbaltrainers. Een soepverkoper.

Filmregisseur Michael Bay. Angela Merkel. Barack Obama, Ronald Reagan, John F. Kennedy. Napoleon.

Mensen die zonder condoom seks hebben. Een theepot. Twee knieen. De burgemeester van Bergen op Zoom. De burgemeester van Herselt.

Een goudvis. Een stopcontact. De premier van Israël. De president van de Filipijnen. De teammanager van Jeugdzorg Rotterdam-Zuid.

Een huis in Wales. Margaret Sanger, de oprichtster van Planned Parenthood. Een viooltje. Nog een stopcontact.

Justin Bieber. Marilyn Monroe. God. Mike Godwin (door zijn dochter).

Allemaal om wat voor reden dan ook vergeleken met Hitler, want als je maar lang genoeg wacht zal alles een keer vergeleken worden met Hitler.

De Amerikaanse advocaat Mike Godwin formuleerde daar in 1990 een wet voor: naarmate een discussie op internet langer duurt, gaat de kans dat een vergelijking wordt gemaakt met Hitler of de nazi's naar 1. Godwin wilde met dit tegenmeme frivool gebruik van de vergelijking tegengaan. Er gebeurde iets anders. De vergelijking werd geheel in diskrediet gebracht, ook als die misschien wel terecht was. De wet werd uitgebreid en luidde toen: Doorgaans wordt een discussie waarin Hitler of de nazi’s worden genoemd als beëindigd beschouwd. Degene die de vergelijking maakt is automatisch de verliezer. Discussie gesloten.

Deze versie van de wet werd een werkwoord, een zelfstandige naamwoord, een scheldwoord; hij werd boos geroepen en liefkozend verkleind. Godwinnen, godwins, godwinnetje. Godverdomme, gedverdemme, godwin. Hou die oorlog er toch buiten. Het zijn nu de jaren dertig niet…

De  wet ging ook gelden buiten het internet: op de televisie, in de krant, bij de mensen thuis. Soup nazi. Grammar nazi. Feminazi. Godwin! Niet Godwinnen! Wilders is niet Hitler en de Koran is niet Mein Kampf, de Holocaust ligt niet op mijn bord en speelt zich ook niet af in een abortuskliniek. Wie voor snelwegen is, is niet voor de nazi’s. Reductio ad Hitlerum. Expelliarmus! Niet demoniseren.

Een Godwin gold als een zwaktebod. Een brevet van retorisch onvermogen. Juist geen trump card. Uitgepraat. Een rechts taboe.

In 2017 is het opeens afgelopen met Godwin met een uitroepteken. Niemand roept het meer. Helaas. Want dat komt niet omdat de vergelijking met Hitler en de nazi’s niet meer gemaakt wordt. Dat komt doordat de vergelijking niet meer uit de weg is te gaan. Wie  hem maakt, heeft niet meer automatisch verloren. De discussie is niet gesloten. De discussie begint.

‘Hou toch eens op om populisten met fascisten te vergelijken’, kon in 2011 nog een krantenkop zijn. Nu niet meer.

Nu vraagt NRC gerenommeerde historici of de vergelijking klopt.

Nu kan men er niet meer omheen. Nu is het wachten op een Rijksdagbrand, nu is ‘verzet’ de naam van een festival. Godwin! Het uitroepteken betreft niet meer de wet van Mike maar de werkelijkheid. 2017 en 1933. De vergelijking heeft zich opgedrongen, de vergelijking dwingt. Maar moge hij mank blijven gaan, moge hij retorisch blijven.


NRC-redacteur en historica Bianca Stigter sprak deze tekst uit tijdens het RESIST Festival op 9 februari in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam.