Was Karolien Berkvens zu sagen hat (7)

‘Soms denk ik: ik moet een performance organiseren waarin ik mensen uitnodig om in een lege kamer te gaan zitten en uit het raam te kijken. Verder niets. Plotseling ontstaat er dan een gevoel van eenzaamheid waarvoor wij altijd proberen te vluchten. Maar als je blijft zitten en je je eigen eenzaamheid onder ogen komt, dan gebeurt er iets anders, iets heel interessants.’

In Kersenhout en oude gevoelens speelt zo’n kamer een belangrijke rol. Arjeta Filipo probeert er de scheuren in haar geheugen te dichten. In de leegte laat ze haar herinneringen de vrije loop en kijkt ze terug op haar leven dat in Sarajevo begon en haar via Parijs naar Berlijn bracht. Ergens onderweg is ze zichzelf kwijtgeraakt, heeft ze het verdriet over de oorlog in haar geboorteland onderdrukt en opgevuld met de liefde voor een man, die in zijn wil onkwetsbaar te zijn niet tot echte genegenheid in staat bleek.

‘Ik probeer mijn personages lezers van hun eigen leven te laten worden. Arjeta leert dat ze, door haar oude leven daadwerkelijk af te tasten, opnieuw kan beginnen. De meeste mensen nemen de tijd niet om naar hun leven te kijken en zich af te vragen: ben ik dat werkelijk? Arjeta vraagt zich af: kan ik de pijn zijn die mij is aangedaan? Op het moment dat je je met iets identificeert, word je dat ook, zoals een moeder die haar kind slaat, negen van de tien keer zelf geslagen is. Als je dat doorbreekt, ontstaat er een gapend gat, een punt waarop we geen geschiedenis hebben en daar zijn we bang voor, maar als je je dan niet afsluit, dan krijg je de mogelijkheid om opnieuw te beginnen.’

Marica Bodrožić (1973) is gefascineerd door hoe ons geheugen (niet) werkt, wat ons mens maakt en hoe we met elkaar in verbinding staan. Deze filosofische vragen onderzoekt ze in haar trilogie waarvan Kersenhout en oude gevoelens het tweede deel is.
‘Zolang we leven staan we altijd in verbinding met iets of iemand. Het leven is een soort
verteller en wij hebben ergens in dat verhaal een plaats. Natuurlijk oefenen we tot op zekere hoogte invloed uit op ons eigen leven, maar op de wezenlijke punten wordt het ons gegeven. Liefde en vriendschap zijn niet maakbaar, we kunnen ernaar verlangen, we kunnen ze opzoeken, maar we kunnen ze niet controleren of maken. Ze maken ons, ze geven ons vorm. In onze westerse wereld is de wil een te sterk en bepalend begrip geworden.’ 

Bodrožić werd in het voormalige Joegoslavië geboren en verhuisde op haar tiende naar
Duitsland. Plotseling verdubbelde haar wereld zich. Naast de socialistische kindertijd
ontstond een tweede, westerse jeugd. Naast haar moedertaal, leerde ze een vreemde taal die haar zo eigen werd dat ze er haar boeken in schrijft.
‘Door die verhuizing realiseerde ik me dat er geen vaste identiteit bestond en dat er niet maar één wereld was, namelijk de mijne. Ik ervoer het als een verlichting. Ik dacht: daar is een leven en hier ook. Mijn familie verspreidde zich over de wereld en ik besefte dat er overal levens zijn. Het leren van talen heeft die ervaring verdiept. Je onderdompelen in een andere klank heeft iets fascinerends, alsof er nog een andere muziek mogelijk is in je eigen leven en denken. Je gedachten krijgen een andere melodie en ritme.’

Bodrožić begon met het schrijven van poëzie en ook haar romans worden door een poëtische stijl gekleurd.
‘De taal van de wereld, is niet mijn taal. De wereld ontstaat door een taal die van binnenuit komt en niet andersom. Hoe dieper ik naar binnen keer, hoe dieper ik in die eenzaamheid duik, waar niets is, des te oprechter en echter worden de taal, de toon en de klank. Ik vind het een mooie opgave om voor verschillende personages verschillende stemmen te ontwikkelen, die uiteindelijk toch allemaal uit mijzelf komen. Bij het schrijven maak ik altijd een reis door mijn eigen leven, ook als het verhaal niet over mij gaat.’

Met nationaliteit heeft taal voor Marica Bodrožić niet veel te maken. Nationalisme, dat in zowel haar eerste als haar tweede vaderland opbloeit, vindt ze iets voor laffe mensen.
‘Nationalisten zijn niet moedig. Moedig zijn mensen die kwetsbaar durven zijn.’
Ook aan een geografische Heimat heeft ze geen boodschap. ‘Als iemand zegt dat ik uit
Kroatië kom, dan klopt dat weliswaar, maar heb ik toch niet het idee dat die woorden op mij slaan. Het land waar ik geboren ben, bestaat niet meer. Ik denk dat onze kindertijd an sich een land is. Wij allemaal verbinden iets met dat land, iedereen op zijn eigen manier. In de kindertijd bestaat er een ideaal van lichtheid en zorgeloosheid. Dat is geen onderdeel van een systeem, volk of geografische plaats. Het is een andere, innerlijke wereld, die in die kindertijd vanzelfsprekend is en die we verliezen als we volwassen worden. De poëzie redt die wereld, die andere waarheid in ons leven, en in boeken kun je daarover vertellen.’

En dat is exact wat Marica Bodrožić doet. Met verve.

Marica Bodrožić werd in 1973 geboren in Svib (in het huidige Kroatië). Ze leeft sinds 1983 in Duitsland. Ze studeerde culturele antropologie en Slavische talen. Ze schrijft gedichten, essays en romans en onderwijst regelmatig aan scholen en universiteiten. Haar werk werd met talrijke prijzen bekroond, voor Kersenhout en oude gevoelens won ze de Literatuurprijs van de Europese Unie. De roman verscheen januari 2017 bij uitgeverij De Geus in een vertaling van Irene Dirkes en José Rijnaarts.

Foto: © Peter von Felbert

Dit interview verscheen eerder op Hebban.