Pop en literatuur (2): Kate Bush en Emily Brontë

Als het gaat om de popmuziek die teruggrijpt op literaire teksten dan is 'Wuthering Heights' van Kate Bush misschien wel het meest in het oog springende voorbeeld. Geen gedicht deze keer, maar een bekende roman is het, waarnaar verwezen wordt. En het is geen verkapte verwijzing, een verdwaald citaatje of een andere verborgen knipoog. De titel laat niets aan duidelijkheid te wensen over.
 

Naar aanleiding van het zien van de verfilming uit 1939 raakte Bush geïntrigeerd door de roman van Emily Brontë over de twee geliefden, Cathy en Heathcliff, de tragische afloop van hun liefde en de sinistere nasleep ervan. Ze gaat op zoek naar het boek, ontdekt per toeval dat ze op dezelfde dag jarig is als Emily Brontë. Uiteindelijk schrijft ze op achttienjarige leeftijd, naar verluidt in één nacht, de tekst voor het nummer waarmee ze in één klap doorbreekt.

Het nummer is geschreven vanuit het perspectief van Cathy. Mogelijk komt de identificatie met dit personage voort uit het feit dat Bush dezelfde voornaam draagt (Catherine, om precies te zijn). In het boek blijft het perspectief van Cathy grotendeels buiten beschouwing, omdat het verhaal jaren later speelt en als flashback wordt gepresenteerd.

Wuthering Heights (de roman) vertelt het verhaal van een zekere heer Lockwood, die een landgoed huurt in de woeste heuvels van Yorkshire. Hij ontmoet de verhuurder van het huis, die in een vreemd en onaangenaam huis een eind verderop woont: een norse man, genaamd Heathcliff. Lockwood raakt geïntrigeerd door diens zonderlinge gedrag. Via de huishoudster (Nelly Dean) komt hij vervolgens langzamerhand te weten welk drama zich heeft afgespeeld tussen deze man, die ooit als vondeling in het huis werd opgenomen en Catherine Earnshaw, de dochter des huizes.

In het nummer van Bush voert niet Nelly Dean of Lockwood het woord, maar Catherine Earnshaw. Ze richt zich tot Heathcliff. In het eerste couplet beschrijft ze de onstuimige jeugd die de twee samen doorgemaakt hebben, hun gepassioneerde karakters en hun uiteindelijke verwijdering. Opvallend zijn de laatste drie regels ‘How could you leave me?/ When I needed to possess you/ I hated you, I loved you too.’ Nogal wat luisteraars plaatsen het vraagteken niet na ‘leave me’ maar na ‘possess you’. In dat geval is het een beschuldiging aan het adres van Heathcliff, terwijl het in de bovenstaande weergave (die ik over heb genomen van de albumhoes) eerder een zelfverwijt of zelfbeklag is. Voor beide lezingen valt wat te zeggen.

De ‘bad dreams’ verwijzen naar een sleutelpassage in het boek in hoofdstuk 9, waarin Cathy met Nelly praat over haar droom dat ze in de hemel was, maar terugverlangde naar de aarde, waarop ze door de engelen de hemel uit werd gegooid, terug naar Wuthering Heights. Ze concludeert hieruit dat ze in de hemel net zo weinig te zoeken heeft als bij haar aanstaande echtgenoot (die haar kort tevoren ten huwelijk heeft gevraagd). Tegelijkertijd stelt ze vast dat ze niet met Heathcliff kan trouwen, vanwege zijn lage status. Heathcliff, die het gesprek opvangt trekt zich teleurgesteld terug, net voordat Cathy eraan toe kan voegen dat  ze in feite meer van Heathcliff houdt dan van wie of wat dan ook en zich volledig met hem vereenzelvigt. Hij verlaat intussen Wuthering Heights zonder afscheid te nemen.

Als hij jaren later terugkeert (Cathy is inmiddels getrouwd) confronteren ze elkaar met hun wederzijdse ‘verraad’. De bittere verwijten die ze elkaar maken vinden een echo in de eerder aangehaalde dubbelzinnige regels van Kate Bush. In hoofdstuk 10 noemt ze hem ook letterlijk ‘cruel Heathcliff’. Niet veel later overlijdt Cathy in het kraambed.

De Cathy die door Kate Bush opgevoerd wordt is in feite – en dat geeft het nummer een wat luguber karakter – de geest van Cathy. In het derde hoofdstuk van het boek brengt Lockwood een bezoek aan Heathcliff. Door een plotselinge sneeuwstorm is hij gedwongen de nacht op Wuthering Heights door te brengen. Hij slaapt in de voormalige kamer van Catherine Earnshaw. Hier bladert hij wat door haar boeken en leest dagboekaantekeningen alvorens hij in slaap valt. Hij droomt onrustig. In zijn droom (of is het werkelijkheid) verschijnt Catherine en smeekt hem om binnen gelaten te worden.

Haar smeekbede (‘Let me in […] I’m come home, I’d lost my way on the moor!’) wordt door Kate Bush herhaald. De geestverschijning die in het nummer aan het woord is, is op zoek naar Heathcliff. In de laatste regels wordt duidelijk wat haar doel is: ‘Ooh let me have it, let me grab your soul away.’ Een sinistere aankondiging. Vaak is Wuthering Heights in verband gebracht met de gothic novel. Leo Bersani kent de personages zelfs vampierachtige kwaliteiten toe. Als die lezing niet van toepassing is op het boek, dan toch op zijn minst op de song.

Heathcliff overlijdt in het laatste hoofdstuk van Wuthering Heights. Zijn lichaam wordt gevonden op de kamer van Cathy en de omstandigheden lijken te impliceren dat hij een vergelijkbare ontmoeting  heeft gehad als Lockwood met de geest van Catherine. Maar in tegenstelling tot Lockwood wist hij wel wie hij voor zich had: ‘It’s me, Cathy.’