Pop en literatuur (5): R.E.M. en Robert Burns
Robert Burns (1759-1796) wordt beschouwd als de nationale bard van Schotland. Met name zijn lied/gedicht ‘Auld Lang Syne’ (lees: Old Long Since, te vertalen als ‘Lang, lang geleden’) is beroemd geworden en wordt nog regelmatig gezongen bij bijzondere gelegenheden, bijvoorbeeld op oudejaarsavond. Een beetje de Schotse variant van ‘Uren, dagen, maanden, jaren’, zou je kunnen zeggen.
Iets minder bekend, maar toch ook zeer populair is ‘Green Grow the Rashes, O’. Het lied is wat minder nostalgisch dan ‘Auld Lang Syne’ en is ook wat scabreuzer. Het liedje is een loflied op meisjes (‘lasses’ in goed Schots). De boodschap is eigenlijk vrij rechttoe-rechtaan: de mens tobt wat af en streeft van alles na, maar uiteindelijk gaat de liefde boven alles. De biezen (rushes, of rashes in het Schotse dialect) doen wat denken aan het gras dat twee kontjes hoog is van Hydra.
Het lied van Burns genoot ook populariteit buiten de Schotse hooglanden. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld. Het moet onder andere erg populair geweest zijn bij soldaten, met name in het Zuiden van de Verenigde Staten. Zo populair zelfs dat Mexicanen de woorden van het refrein gebruikten om Amerikanen mee aan te duiden: zo zou het woord ‘gringo’ zijn ontstaan, al is de ontstaansgeschiedenis van die term met veel vraagtekens omgeven.
Mogelijk is dit ook de reden dat Michael Stipe van R.E.M. in 1985 het lied gebruikte voor een (nagenoeg) gelijknamig nummer op het album Fables of the Reconstruction. Het hele album is trouwens doordrenkt van verwijzingen naar het leven in het Zuiden. Stipe hanteert de Engelse spelling. Volgens gitarist Peter Buck is het refrein gebaseerd op ‘an old Irish song Michael had heard a drunk singing on a Sunday in New York, or something like that.’
Iers, Schots, wat maakt het uit…
|
R.E.M. – Green Grow the Rushes
The wheelbarrow's fallen Green grow the rushes go Green grow the rushes go The compass points the workers home |
Robert Burns – Green Grow The Rashes, O
There's nought but care on ev'ry han', The warl'y race may riches chase, But gie me a cannie hour at e'en, For you sae douce, ye sneer at this Auld Nature swears, the lovely dears |
Het refrein is inderdaad rechtstreeks ontleend aan het lied van Burns, ook wat betreft de melodie, die vergelijkbaar is. Maar dit is geen lichtvoetig liedje over meisjes en een beetje rotzooien in het hoge gras. Hoe melancholisch en ingetogen het nummer ook mag klinken, de tekst heeft een bittere ondertoon. Het gaat over ‘cheaper hands’: goedkopere arbeidskrachten. Ze moeten maar afwachten wie er uitgekozen zullen worden (‘who will they choose?’). Arbeidsmigranten uit Mexico wellicht? De werkgever wordt beschreven als iemand die zich voordoet als een engel (‘haloed and whitewashed’), die aalmoezen uitdeelt, maar intussen gewoon op zoek is naar de goedkoopste mensen om het werk te doen.
De ‘greenback’ die zich in het gras verstopt kan verwijzen naar (giftige) kikkers of slangen. Maar ‘greenback’ heeft nog een andere betekenis. Toen de Verenigde Staten tijdens de burgeroorlog onvoldoende middelen hadden om de strijd te kunnen financieren, werden er bankbiljetten gedrukt die niet gedekt werden door goud of zilver. Deze biljetten werden (vanwege hun groene achterkant) greenbacks genoemd. Ze waren vergelijkbaar met ongedekte cheques. Hun waarde ontleenden ze aan de veronderstelde betrouwbaarheid van de overheid. Daarmee is de link met slavernij gelegd.
Het is niet moeilijk om in de tekst een beschrijving te zien van slavernij, of het nu de slavernij is uit de tijd van Burns en de greenback, of een moderne variant. Het gaat hier om uitbuiting. De rashes of rushes in het refrein van R.E.M. zijn ook niet de wuivende halmen van Burns. Ze zijn ‘wilted’, verwelkt. Zo hoopvol, luchtig en optimistisch als de woorden van Burns klinken, zo mistroostig en verbitterd klinkt de tekst van Stipe.
