De Dag van de Duitse Eenheid
Bij iedere lezing of podiumdiscussie in Berlijn is hij aanwezig: der Spaßverderber. Een man, meestal rond de vijftig, die, meestal in gebrekkig Engels, van achter uit de zaal het gesprek poogt te verstoren. What the fuck, roept hij. Of: Das ist ja alles bullshit.
Afgelopen woensdag, op de Dag van de Duitse Eenheid, was hij er ook weer. Op een provisorisch podium in een tent nabij de Brandenburger Tor deden twee journalisten en een radiomaker een moeizame poging het doen en laten van Oost-Duitsers te duiden. Moeizaam, omdat ze bleven hangen in nuances: dé Oost-Duitser bestaat niet, ieder mens ontwikkelt op basis van afkomst en ervaringen zijn eigen identiteit, generaliseren is gevaarlijk. Fucking bullshit, klonk het geïrriteerd en dit keer had de Spaßverderber een punt.
'Op een provisorisch podium in een tent nabij de Brandenburger Tor deden twee journalisten en een radiomaker een moeizame poging het doen en laten van Oost-Duitsers te duiden'
Nuance is van groot belang en dé Ossi bestaat net zomin als dé Nederlander. Maar ook zonder in stigma’s te verzanden, zijn de volgende Oost-Duitse feiten een discussie waard: Oost-Duitsland loopt al jaren leeg (met name jonge vrouwen pakken hun koffers), het gemiddelde maandinkomen is er nog altijd lager dan in het Westen, slechts 1,7% van alle Duitse ondernemingen wordt door Oost-Duitsers bestuurd. Afgezien van Merkel is er een gebrek aan Oost-Duitse representatie in het publieke leven, de media en de politiek. En volgens de peilingen zou de AfD bij nieuwe verkiezingen de grootste partij worden in de voormalige DDR.
Deze politieke ontwikkeling, de opmars van Pegida en het recente geweld in Chemnitz hebben de vraag ‘Wie is de Oost-Duitser?’ nieuw leven ingeblazen en een wanhopige klank gegeven. Is de Oost-Duitser een nazi? Nee, al is het potentieel van extreemrechtse groeperingen onderschat. Of verlangen Oost-Duitsers terug naar de DDR? Ze zullen te vinden zijn, maar het overgrote deel doet dat niet. Bovendien verklaart de chaotische periode vlak ná de Wende de huidige situatie in Oost-Duitsland, hoe wrang dat ook mag klinken na 28 jaar eenheid.
'De opkomst van de AfD, de opmars van Pegida en het recente geweld in Chemnitz hebben de vraag "Wie is de Oost-Duitser?" nieuw leven ingeblazen en een wanhopige klank gegeven'
In zijn boek over de Treuhand schetst onderzoeksjournalist Dirk Laabs minutieus hoe dit agentschap, dat Oost-Duitse staatsbedrijven moest privatiseren, werd opgericht (vluchtig) en bestuurd (ondoorzichtig) en hoe West-Duitse ondernemingen als de Deutsche Bank en Siemens achter de schermen de DDR-buit al lang verdeeld hadden voor de Muur goed en wel afgebroken was. De gevolgen van dit Treuhand-beleid zijn gigantisch en duren voort, maar komen amper ter sprake.
Natuurlijk is het makkelijk om nu te zeggen dat alles anders had gemoeten, om de haast van Helmut Kohl af te keuren en te fantaseren over hoe een daadwerkelijke hereniging eruit had kunnen zien. Hoewel kritiek gerechtvaardigd is, lijkt het zinvoller om de heersende geschiedschrijving open te breken en aan te vullen. De DDR was meer dan een failliete staat, meer dan de verschrikkingen van de Stasi, meer dan Honecker en Trabanten. Het was een land dat bijna vijftig jaar bestond en waarin mensen ook gewoon leefden: ze werden er verliefd, gingen er naar hun werk, kregen er kinderen, vierden er verjaardagen en begroeven er hun ouders.
Wie alleen oog heeft voor de DDR als een land van onderdrukking en tekorten, ziet zichzelf al te makkelijk als bevrijder, die aanspraak maakt op dankbaarheid. Wie de geschiedenis bij de val van de Muur laat eindigen, bewaart een gemankeerde versie van het verleden. Om een echte, innerlijke eenheid te bewerkstelligen, moeten de levens en verhalen van alle Duitsers waargenomen worden en hun weg vinden in het publieke debat. Pas dan kun je een werkelijk genuanceerde blik op het herenigde Duitsland werpen. Fuck yeah.
Karolien Berkvens debuteerde met het Het uur van Zimmerman en recentelijk verscheen haar tweede roman, Zoon van Berlijn: een groots en ambitieus boek over onze tijd.
