Pop en literatuur (42): Derek & the Dominos en Nezami

In 1992 bracht Eric Clapton een unplugged versie van zijn eerdere hit ‘Layla’ uit. Het werd een groot succes in Nederland, maar ik kan er tot op de dag van vandaag niet naar luisteren. Het kabbelende melodietje, het ongeïnspireerde getokkel, de gezapige zangpartij… het is alsof je een bejaardensociëteit binnen bent gelopen. Nog steeds vraag ik me af wat Clapton bezield heeft om zijn meesterwerk uit de zeventiger jaren toe te takelen tot een of andere licht-verteerbare ontbijtversie. Het origineel, dat hij opnam met zijn band Derek & the Dominos in 1970 is een gepassioneerde, hartverscheurende lovesong. Een lovesong met een verhaal bovendien.

Eind jaren 60, na zijn succes met de superbands Cream en Blind Faith speelde Clapton enige tijd met Delaney & Bonnie. Ook George Harrison, voormalig Beatle en goede vriend van Clapton, reisde enige tijd met hen mee. Hun vriendschap weerhield Clapton er niet van om hartstochtelijk verliefd te worden op Harrisons vrouw, Pattie Boyd. Het bracht hem er op zeker moment zelfs toe een relatie aan te knopen met haar zus, om maar in haar nabijheid te kunnen zijn. Harrison (volledig in de ban van Indiase goeroes, hallucinogene drugs en de vrije liefde) legde zijn makker geen strobreed in de weg, maar Boyd voelde weinig voor een ménage à trois.

 

'Nog steeds vraag ik me af wat Clapton bezield heeft om zijn meesterwerk uit de zeventiger jaren toe te takelen tot een of andere licht-verteerbare ontbijtversie'

 

Clapton was ontroostbaar. Hij dompelde zich onder in alcohol en heroïne en vluchtte naar Amerika om daar met zijn zojuist geformeerde band Derek & the Dominos de studio in te duiken. De ‘Layla Sessions’ worden legendarisch. Duane Allman (van The Allman Brothers Band) blijkt toevallig in de buurt te zijn en sluit zich aan bij de band. Met hulp van the Dominos, Duane Allman, heel veel drank en drugs en een peilloos diep liefdesverdriet werkt Clapton aan een album dat de geschiedenisboeken in zal gaan: Layla and Other Assorted Lovesongs. Het album koppelt blues aan rock op een manier waarop dat nog niet eerder is gedaan. Naast enkele bluesklassiekers die over liefdesverdriet gaan componeert Clapton zelf een reeks hartverscheurende songs en covert hij op magistrale wijze ‘Little Wing’ van Jimi Hendrix (kort voordat die komt te overlijden).

Pattie Boyd wordt op het album niet bij name genoemd. De aanbeden vrouw wordt door Clapton ‘Layla’ genoemd, een naam die hij ontleent aan het liefdesgedicht Layla en Majnun van de Perzische dichter Nezami-ye Ganjavi (1141–1209), kortweg Nezami. Toch is het voor iedereen duidelijk wie hij in werkelijkheid bedoelt. Het verhaal wil zelfs dat Patties zus Paula, met wie Clapton op dat moment een relatie had, hem verliet toen hij haar voor het eerst het nummer liet horen: ze realiseerde zich dat het over haar zus ging.

Het verhaal van Nezami gaat over de dichter Qays, een jongeman, die verliefd wordt op Layla. Zijn liefde voor haar brengt hem het hoofd op hol. Vrij letterlijk, want hij schrijft het ene na het andere liefdesgedicht voor haar. Het levert hem de bijnaam ‘Majnun’ op, ‘de waanzinnige’. Als Qays/ Majnun de hand van Layla vraagt, weigert haar vader, omdat hij hem mentaal niet stabiel vindt. In plaats daarvan huwelijkt hij Layla uit aan een andere man.

Majnun, ziek van liefde en gek van verdriet, zwerft rond als een nomade. Layla schrijft hem en hij schrijft haar terug. Op haar initiatief ontmoeten ze elkaar nog eenmaal, waarbij ze op gepaste afstand blijven en Majnun slechts gedichten reciteert om uitdrukking te geven aan zijn liefde. Als Layla’s man vervolgens komt te overlijden lijkt de weg open voor Layla en Majnun om samen te zijn, maar nog in de rouwperiode wordt Layla zelf ziek en ze overlijdt. Zodra Majnun het bericht van haar dood ontvangt komt hij uit de wildernis om haar graf te bezoeken. Hij blijft om haar rouwen en sterft uiteindelijk op haar graf. Hij wordt naast haar begraven.

 

'Als dichter Qays/ Majnun de hand van Layla vraagt, weigert haar vader, omdat hij hem mentaal niet stabiel vindt'

 

‘Layla’ begint als een rocknummer, met een herkenbare rif (van de hand van Allman). Het eerste couplet lijkt vooral te slaan op Claptons moeizame verhouding met Pattie Boyd. Pas in het refrein komt de naam Layla tevoorschijn. Net als Majnun is de ‘ik’ hier op zijn knieën: hij bidt, hij smeekt. In het tweede couplet is de woordkeuze ‘old man’ opvallend: gaat het hier om de vader van de geliefde? Dat lijkt binnen de context van Nezami’s tekst wel een logische lezing. Maar Clapton lijkt eerder te doelen op George Harrison, die het niet erg nauw nam met de huwelijkse trouw.

In het laatste couplet is de vereenzelviging compleet, als de ‘ik’ uitspreekt dat hij daadwerkelijk gek denkt te worden. De muziek onderstreept de totale geestelijke ineenstorting waar de  ‘ik’  aan ten prooi is: de weemoedige piano, de huilende gitaren, de hartstochtelijke uithalen en het hysterische ‘woo hoo’. Het nummer is een monumentaal eerbetoon aan een onbereikbare vrouw van iemand die op de rand van krankzinnigheid balanceert. In The Rolling Stone Illustrated History of Rock and Roll beschrijft Dave Marsh het nummer treffend: ‘there are few moments in the repertoire of recorded rock where a singer or writer has reached so deeply into himself that the effect of hearing them is akin to witnessing a murder, or a suicide … to me, ‘Layla’ is the greatest of them.’

 

'Het nummer is een monumentaal eerbetoon aan een onbereikbare vrouw van iemand die op de rand van krankzinnigheid balanceert'

 

Zoals Majnun alleen zijn gedichten heeft om zijn liefde voor Layla de vrije teugel te kunnen geven, zo lijkt ook Clapton alles samen te willen ballen in zijn muziek. De identificatie met Majnun krijgt elders op het album gestalte in het nummer ‘I Am Yours’. De tekst van het nummer is letterlijk ontleend aan een van de gedichten van Majnun:

I am yours

However distant you may be

There blows no wind, but wafts your scent to me

There sings no bird, but calls your name to me

Each memory that has left its trace with me

Lingers forever as a part of me

Hoe het met Layla en Majnun afliep weten we. Hoe het met Clapton en Boyd afliep is een heel ander verhaal. Clapton slaagde er na geruime tijd in om succesvol af te kicken van de heroïne en hernieuwde zijn poging het hart van Pattie Boyd te veroveren. Hij slaagde daarin en ze trouwden in 1979, negen jaar na het verschijnen van Layla and Other Assorted Lovesongs. Hij wijdde nog één keer een nummer aan haar, dat ook een grote hit werd: ‘Wonderful Tonight’: een nummer waarin een trotse man bezingt hoe hij met zijn vrouw naar een feest gaat. Ze ziet er prachtig uit en met voldoening stelt hij vast dat iedereen naar haar kijkt. Het lijkt een happy end. Het happy end dat Layla en Majnun niet gegund was.

Eind goed, al goed? Nee…

Het huwelijk van Clapton en Boyd strandde. In 1987 verliet ze hem. Hij mocht dan van de heroïne af zijn, drinken deed hij nog altijd (en steeds meer) en hij ging veelvuldig vreemd. In 1989 volgde de definitieve echtscheiding. Als Clapton in 1992 zijn akoestische versie van ‘Layla’ uitbrengt is er van de hartstocht die aan het oorspronkelijke nummer ten grondslag lag dan ook weinig meer over. De beste omschrijving komt misschien nog wel van muziekcriticus Stephen Thomas Erlewine. Hij noemde het nummer ‘a slow crawl through Derek & the Dominos’ version, turning that anguished howl of pain into a cozy shuffle.’