Marion Pauw vertelt het verhaal achter 'De experimenten' (UPDATE: nieuw einde toegevoegd!)

Het einde

Ik vind eindes het moeilijkste wat er is. Los van de vraag hóé je iets laat eindigen, is het een hele kunst om in het juiste tempo naar dat einde toe te werken. Het werkt meestal om een beetje te versnellen, je gaat meestal niet nog uitgebreid een landschap beschrijven als het einde nadert, maar te veel versnellen komt afgeraffeld over. Het is tijd om de losse draadjes aan elkaar te knopen, waarbij je ook wilt dat de lezer nog stof tot nadenken overhoudt. Het einde moet een climax behelzen. De grote belofte die je het hele boek al voor de neus van de lezer houdt moet ingelost worden. En een echt briljant einde zet het hele boek in een nieuw perspectief. Kortom, eindigen valt niet mee.

Nog steeds ben ik heel trots op De experimenten, maar over het einde ben ik nooit helemaal tevreden geweest. Wel met de afloop op zich, maar het gevoel bekroop me dat ik met net iets te grote stappen te snel thuis was geraakt. Enkele lezers van een Hebban Leesclub waren het met me eens. ‘Het einde komt net iets uit de lucht vallen,’ schreef iemand. En ik baalde dat ik moest beamen dat deze lezer gelijk had.

Het fijne van een nieuwe druk is dat je naast foutjes, die er altijd weer insluipen, hoeveel mensen het manuscript ook nalezen, ook nog wat bladzijdes kunt invoegen. En dat is precies wat ik heb gedaan. Vóór het laatste hoofdstuk heb ik een kort hoofdstuk ingevoegd die ervoor zorgt dat het einde net iets lekkerder valt.

Mocht je De experimenten nog niet gelezen hebben, dan hoop ik dat je dat alsnog doet en je laat meevoeren door dit indrukwekkende, deels op ware feiten gebaseerd verhaal. Mocht je het al wel hebben gelezen, ga dan naar de boekhandel en lees even stiekem bladzijde 250 en 251, dan weet je wat ik heb gedaan.

Het verhaal achter De experimenten

Eigenlijk was ik niet van plan om nog fictie te schrijven. Het leek me zinloos: je verzint een plot, werkt dat uit, kapt wat bomen om en zie daar, je hebt een nieuw boek. Ik had niet het idee dat ik nog te vertellen had. Of dat iemand nog zat te wachten op een boek van mij. Totdat Sofia Sondervan, een Amerikaanse producente die een serie aan het ontwikkelen is op basis van Daglicht, mij het verhaal van haar oma en moeder vertelde. Het trof me recht in mijn ziel. En ik wist: dit moet ik schrijven.

Haar oma, in het boek heet ze Alma, kwam als jonge joodse vrouw terecht in Blok 10, het experimentenblok van Auschwitz. Alma werd gebruikt voor een studie naar sterilisatie. Haar baarmoeder werd enkele keren ingespoten met formaldehyde en zo is zij onvruchtbaar gemaakt. De leefomstandigheden in het kamp waren gruwelijk, maar ook heeft Alma de beruchte Dodenmars meegemaakt. Ernstig vermagerd, onder de luizen en met dyfterie haalde ze tenauwernood de bevrijding.
Na de oorlog is zij getrouwd met een weduwnaar die een dochter van negen had. Alma was dolgelukkig dat ze toch nog een kind had gekregen, maar tegelijkertijd was ze zodanig getraumatiseerd, dat ze het meisje geen gezonde opvoeding kon geven. Zij onderwierp haar aan allerlei dwanghandelingen en verstikte haar met ‘liefde’.
Tot zover het waargebeurde verhaal. In mijn boek keert Charlie, de stiefdochter, na vijftig jaar terug naar Alma die inmiddels op sterven ligt. Noodgedwongen moeten zij een weekend met elkaar doorbrengen. Pas dan vertelt Alma het verhaal over Blok 10.

Het boek gaat over het doorgeven van trauma’s en dan met name over slachtoffer- en daderschap. We identificeren ons makkelijk met onze slachtofferrol, maar zijn we in staat te onderkennen dat we soms ook dader zijn? Sterker nog, soms doen we dingen ten koste van anderen om te overleven. In zekere zin heeft Charlie het leven gered van Alma door - tegen wil en dank - haar pijn te dragen. Het laatste wat zij wil is horen dat Alma op haar beurt ook een slachtoffer was. Maar Charlie is in zekere zin zelf ook dader. Zij heeft haar stiefmoeder in haar volwassen leven ‘gestraft’ met haar afwezigheid. Beide vrouwen verlangen naar verbinding, maar het is bijna onmogelijk om dat te krijgen. De woede en starheid zijn groot. Maar daar verschijnt Sofia, de dochter van Charlie, die hen helpt een kleine stap naar elkaar te maken.

Ik heb veel research gedaan. Ik heb Auschwitz bezocht en testimonials bekeken van Blok 10-overlevenden in het Joods Museum. Ook heb ik veel boeken gelezen over Auschwitz en met een therapeut gepraat over traumaverwerking.

Het schrijven van De experimenten was voor mij een geheel nieuwe ervaring. Het draaide niet meer om mijn eigen huis-, tuin en keukenthema’s, maar om iets groters. Ik voelde tijdens het schrijven een grote verantwoordelijkheid naar de vrouwen van Blok 10 toe. Hun verhaal moet worden verteld, zodat we er allemaal aan worden herinnerd wat er kan gebeuren als we de nuance verliezen, als we bevolkingsgroepen als ongewenst gaan beschouwen. Ook heb ik hen willen eren: deze vrouwen hebben het verschrikkelijkste doorstaan en verdienen onze erkenning.

Ik hoop dat De experimenten mensen aan het denken zet, ik hoop dat mensen iets over zichzelf leren, maar ik hoop ook dat ze de liefde kunnen voelen die erin zit.