Fantastisch fonetisch (Jeroen Blankert)
De menselijke spraak bevat meer dan 2000 verschillende klanken, van de alomtegenwoordige m- en a-klanken tot de zeldzame klikken in sommige Zuid-Afrikaanse talen. Maar waarom komen sommige klanken zo veel vaker voor dan andere?
Nieuw onderzoek laat zien dat wijzigingen in het eetpatroon resulteerden in veranderingen in de menselijke kaak. Deze aanpassing zorgde voor nieuwe klanken die nu voorkomen in de helft van alle wereldtalen.
Al meer dan 30 jaar geleden schreef de taalkundige Charles Hockett dat klanken genaamd labiodentalen, zoals de f en v, meer voorkwamen in de talen van samenlevingen die zachter voedsel aten. Een team van onderzoekers geleid door Damián Blasi van de universiteit van Zürich in Zwitserland, heeft nu uitgezocht hoe en waarom deze trend ontstond.
*
Dat is ook wat! Dat men vroeger geen F of V klanken kon zeggen! Ze konden vast wel wat grommen. De g klank zal wel vrij vroeg zijn ontstaan. Bij het eerste graatje in de keel al. Of eerder. Toen men nog geeneens vis at maar alleen vieze grasjes die dan in de keel bleven steken. 'Ggggg!' zei men dan hoestend. En ja, wanneer iemand een keer een lekker zoetig besje te pakken kreeg werd er genietend 'mmmm' gemompeld. Mmm, dat kan iedereen. En aaaah ook. Gewoon de mond open er komt 'aaaah' tevoorschijn. 'Aaaah, mmmmmm, ggggg,’ sprak men daarom de hele tijd door, zittend voor het vuur, niet wetend wat er nog voor een prachtige klanken en betekenissen in het verschiet lagen. Misschien vonden ze het zelfs wel lekker rustig. Het leven van de vroege mens moet al enerverend genoeg zijn geweest, ook zonder voortdurend gelul. Kou, ontbering, honger, gevaren. Nee, dan hou je liever je mond, als je een keer rustig in je grot naast een vuurtje zit, kauwend op een taai stuk vlees en een paar keiharde noten.
Maar ja, toen kwam het graan en al snel de pap en toen begon de onderkaak te verweken. En probeer maar eens hard te grommen met je mond vol pap. Als je dan de G of de M wilt uitspreken wordt het vanzelf een F. Met consumptie. Ja, dat zal er niet verheffend hebben uitgezien, die mensen die duizenden jaren geleden langs de Nijl en de Tigris hun pap zaten op te slobberen onder het uitstoten van genietende F-klanken. Misschien wilden ze wel 'fijn' zeggen, maar bestond dat woord nog helemaal niet. Toch is het maar goed dat we die stadia hebben doorgemaakt. Anders zouden we nu bijvoorbeeld geen fanfare, feestgedruis, vorkheftrucks en andere fantastische, fonetische fenomenen hebben.