Pop en literatuur (78): Ovidius en Patricia Barber 

De mythe van Pygmalion, die door Ovidius in zijn Metamorphosen verteld wordt, stond vorige week ook centraal. Toen besprak ik de variant die de band Yes maakte op het oorspronkelijke verhaal. Deze week is het de beurt aan Patricia Barber. Zij bracht in 2006 het album Mythologies uit. Het hele album staat in het teken van Ovidius. Het bevat elf nummers, die allemaal op hun eigen manier te maken hebben met de Metamorphosen. Een van de nummers is getiteld ‘Pygmalion’.

Veel commentatoren noemen het verhaal van Pygmalion seksistisch. En dat is om meerdere redenen begrijpelijk. De hoofdpersoon, de beeldhouwer Pygmalion is een misantroop. Ovidius draait daar ook niet omheen:

Omdat Pygmalion die vrouwen jarenlang in zonde
had zien verkeren en een afkeer voelde van het kwaad
dat de natuur zo ruimschoots in de vrouwenziel gelegd heeft,
bleef hij steeds vrijgezel en vrouwloos en zijn bed was eenzaam.

Het kan maar duidelijk zijn...

Bovendien wordt het verhaal van Pygmalion door Ovidius in de mond gelegd van Orpheus, die op zijn beurt ook de liefde voor vrouwen heeft afgezworen na de dood van zijn geliefde Eurydice. De beeldhouwer Pygmalion creëert een beeld, waarvan de schoonheid zó overweldigend is dat hij verliefd wordt op zijn eigen schepping. Haar schoonheid is niet haar verdienste, maar het is ook geen toevallige eigenschap: het is zíjn verdienste, zijn vakmanschap. Door zíjn liefde en zíjn gebed komt ze vervolgens tot leven. Is er dan geen enkele actieve rol voor de vrouw weggelegd? Ja, voor Venus, die het beeld tot leven wekt. Maar dat is dan ook meteen een godin. Pygmalion kust en streelt zijn nieuw verworven aanwinst. Een naam krijgt ze verder niet. Later zal ze de boeken ingaan als Galatea, maar Ovidius noemt die naam niet. De twee trouwen. Venus keurt dat huwelijk goed. Of de naamloze vrouw/ sculptuur dat ook een goed idee vindt staat er eigenlijk niet echt bij. Wel dat ze een kind krijgt.

Vorige week zagen we al dat Yes een draai geeft aan de mythe. Patricia Barber doet dat eveneens.

Wie is er hier aan het woord? Ik twijfel. De eerste zinnen lijken vanuit het perspectief van het beeld geschreven. Maar al met al is de tekst toch begrijpelijker als we ervan uitgaan dat de ‘ik’ hier de beeldhouwer is. De titel doet dat vermoeden en verschillende zinnen wijzen er ook op. De wens dat het beeld tot leven komt, de hunkering naar fysiek contact, de beschrijving van de koude klei, die als een provocatie voelt.

Toch lijkt het navertellen van de mythe niet een doel op zich. Patricia Barber kiest ook niet voor het complete verhaal, laat staan voor een (al dan niet kritische) herziening ervan. Het beeld komt in haar tekst niet tot leven en dat is ook geen toeval: ze is ‘chiseled and cooler than clay’ en die gereserveerdheid voelt als een provocatie, zegt de ‘ik’.

Bij nader inzien wordt het verhaal van Pygmalion hier vooral ingezet als een metafoor. Een metafoor voor onbeantwoorde liefde: ‘Unrequited love/ is what I know of love’. Het beeld dat de ‘ik’ in dit nummer tot leven zou willen brengen blijft stoïcijns. Het laat zich niet zomaar tot leven wekken en de ‘ik’ beminnen, omdat die dat nou eenmaal zo graag wil. In het dagelijks leven gaat het niet zoals in sprookjes of mythen. Mensen van vlees en bloed hebben een eigen wil. Liefde die niet beantwoord wordt kan best pijnlijk zjn. Het kan je het gevoel geven dat Pygmalion moet hebben gehad als hij keek naar het beeld waar hij verliefd op was. Maar Venus is in het echte leven helaas niet altijd zo behulpzaam…