Toespraak door Jeroen Olyslaegers voor Anneleen Van Offel

Dames en heren,

Er zou een roman kunnen worden geschreven over de wil van Anneleen Van Offel. Die wil maakte zich aan mij kenbaar jaren geleden toen ik de eer had gastdocent te zijn bij het Antwerpse Conservatorium waar ik een paar werksessies begeleidde in een groep waar Anneleen zat. In dat eerste verhaal dat ik van haar las, was die wil meteen groots, een wil die ondanks twijfel en angst de wereld voor ogen had, plekken waar ze nog nooit eerder was geweest, een wil die in haar geval van bij het begin danste met onverschrokkenheid. Ik wist niet wat ik toen las, letterlijk wist ik dat niet. Er zijn aardig wat jonge mensen die willen schrijven, maar bij velen gaat het over de wil om gelezen te worden, graag te worden gezien, bekend te staan als auteur en vaak lopen al die wensen door elkaar. Bij Anneleen ging die wil al meteen de diepte in, alsof er nauwelijks sprake was geweest van een keuze of een visioen over de toekomst. Een beginnend schrijver moet zich vaak verantwoorden ten opzichte van de buitenwereld, want waarom – zo zeggen mensen vaak terecht – wilt gij dat bestaan van schrijver? Ik hoop dat Anneleen voortaan deze existentiële vraag met een krachtige stem en met twee woorden beantwoordt: Lees mij.
Want dat is wat ik voelde toen ik haar voor het eerst een schrijfopdracht gaf en ik haar tekst de week daarop mocht lezen. Lees mij. Het verhaal dat ze me gaf las als de geboorte van een wil die geen mededogen heeft, die zich roekeloos schrap zet op onbekende terreinen, die de auteur die ze toen al was heeft voortgestuwd. Ik wist toen niet wat ik las, zei ik net. Maar nu, jaren later, weet ik het wel. Het was gelijk iemand die aan de rand van een afgrond stond, zo de aandacht van de lezer zocht en vervolgens tegen mij als lezer zei: ziet ge waar ik sta? En vervolgens sprong.
Ze sprong nog voor iemand, nog voor ik, kon roepen: wacht een minuutje!
En dat, dames en heren, is nog maar het begin.
Wanneer ik aan haar wilskracht denk dat als voer zou kunnen dienen voor de opengesperde kaken van een roman, dan denk ik aan een Bijbelse scène uit het boek Genesis, waarin Jacob vecht met een engel. Jacob is geheel alleen. Hij heeft zijn familie in veiligheid gebracht aan de andere kant van de rivier. En heel de nacht lang tot aan de dageraad vecht hij met iemand, een man, een engel of God zelf. Heel de nacht worstelen ze en de man of engel of God zelf heeft er na een tijd genoeg van en ontwricht de heup van Jacob. Maar zelfs dan geeft Jacob niet op. ‘Laat mij gaan,’ zegt de man/engel/God. Nee, zegt Jacob, zegen mij eerst. Waarop God of de engel of de man antwoordde: Voortaan heet gij geen Jacob, maar Israël.

Uiteraard heb ik deze scène gekozen omdat dit land zo’n grote rol speelt in Anneleens roman Hier is alles veilig. Maar het is vooral het ontzagwekkende in deze scène dat haar op het lijf is geschreven; een hele nacht worstelen met God of een engel of wie ook zonder op te geven, zelfs met een ontwrichte heup blijven vechten, en vervolgens bestaansrecht eisen, een uitgesproken zegen waarbij uw eigen naam de naam wordt van een land, en in het geval van Anneleen, de naam wordt van het rijk der verbeelding dat nu het hare is geworden.
Vaak zag ik haar worsteling van dichtbij en vaak heb ik aan de zijlijn aangemoedigd, soms hardop, soms zonder een woord te zeggen, soms door stil te vloeken bij een tegenslag. In feite had ze geen aanmoediging nodig of vloek. Wie zo’n wil bezit wordt er door voortgedreven, met zo’n wil is een ontwrichte heup of wat voor tegenslag ook, op het einde helemaal niets. Zo’n wil dwingt uiteindelijk een zegen af, zonder ooit te hebben opgegeven. ‘Lees mij. Ik sta aan de rand. Lees mij. Kijk hoe ik spring.’

Dames en heren, in Hier is alles veilig is er helemaal niets veilig, zelfs het woord ‘moeder’ niet en dat is hartverscheurend, zoals u zal merken bij het lezen. Dat maakt Anneleen in een regel duidelijk waar elk woord telt. Ik citeer: ‘En zo verdwijnt hij weer in een leven waar ik niet bij kan.’ Het onveilige is het niet weten, dat staat vast. Het onveilige betekent gissen naar de manier waarop je zoon zijn einde heeft beleefd, maar ook hoe hij heeft geleefd in een land waar iedereen probeert normaal te zijn, waar collectief verdrongen wordt hoe onveilig alles is, het land, de bewoners, de mensen die worden onderdrukt, het leger dat er binnenstebuiten gekeerd als werkelijkheid uitziet en omgekeerd; een werkelijkheid die binnenstebuiten wordt gekeerd en blijkt in een legerbarak thuis te horen. Soldaat zijn betekent jong zijn in Israël, en daar zoomt Anneleen genadeloos op in. Kijk, dames en heren, hoe zij hier springt in een land vol tegenstellingen, met op de achtergrond een scherm waar vooroordelen op worden geprojecteerd, ingenomen posities welig tieren gelijk in een loopgravenoorlog met woorden als wapens, een terrein waarop een grote schrijver als Amos Oz in zijn loopbaan vaak heeft rond gedwaald. Het is geen maagdelijk gebied, het is een zeer gevaarlijk veld, een met bloed doordrongen grond, vol betekenissen, zowel politiek, historisch, maatschappelijk als moreel en Anneleen Van Offel wandelt er zomaar in, gelijk een koppigaard die meent dat een mijnenveld in feite een uitnodiging verbergt. ‘Lees mij. Ik sta aan de rand. Lees mij. Kijk hoe ik spring.’

Ik vind ‘debuutroman’ een veel te veilig woord om deze roman te beschrijven. Het is een woord als een bijsluiter bij een onschuldig medicijn waar elke mogelijke bijwerking van bij het begin een verklaring krijgt. Veilig, al te veilig is het. Een debuutroman leest een mens met enig positief voorbehoud. Er is geen gevaarlijke rand, lijkt dat woord te suggereren, er wordt niet noodzakelijk een sprong gemaakt, en dan hoeft het zelfs niet noodzakelijk te worden gelezen.
Er is een ding dat me langzaam duidelijk werd bij Anneleen, ondanks haar twijfel, ondanks haar onzekerheden die elke schrijver kent, die ik ook voel na een werkdag vol prutswerk. Twijfel delen we immers, en daarom is dat soort twijfel zelden anders bij de een of de ander.|
Maar onder al dat jong geweld dat door een wil wordt voortgetrokken is er nog iets anders en dat is wel heel bijzonder.
Er schuilt een oude ziel in haar.
En die debuteren niet. Oude zielen vertellen.
Twee dagen geleden zat ik in een lunchzaak te Mortsel. Een jonge vrouw kwam binnen en ze zette zich recht tegenover mij. Voor niemand had ze aandacht. Uit haar tas nam ze een boek. Ik herkende meteen de cover van Hier is alles veilig van Anneleen Van Offel. Ze begon te lezen. Na een tijdje legde ze het boek neer, besefte allicht pas dan dat ze misschien wel iets te drinken wilde en een slaatje. Ik hoor haar het gevraagde bestellen en zag haar verder lezen. Een glas water werd gebracht. De sla werd even later onder haar neus gezet. Ze dronk even en las verder. Ik zag ze uiteindelijk opkijken, verbaasd over het feit dat haar lunch al was geserveerd. Ze nam een vork en prikte in het bord terwijl haar ogen gericht waren op de gedrukte woorden. Ik denk niet dat ze de sla proefde op dat moment maar ze proefde overduidelijk wel de kracht van Anneleens werk, haar inzicht in wat een mens vermag, wat verdriet doet, wat verscheuring betekent, hoe een land een dilemma wordt voor de een en een raadsel voor de ander. Ze las het onveilige verhaal van hoe mensen zijn: hartverscheurend. Haar ogen hebben de wil ondervonden van Anneleen Van Offel, en ze heeft net een oude ziel ontdekt.
Het deed me juichen. Zonder een woord nodig te hebben van wat ik hier voor u uitspreek. En het moment nu doet me ook juichen en ik ben blij dat ik dat hardop kan zeggen.
Hier is niks veilig. Hier werd er gevochten. Hier wordt er gezegend.
Want nu is het zover.
Nu ontmoet de wereld de wil en ziel van Anneleen Van Offel.
Lees haar. Ze staat aan de rand. Lees haar. Kijk hoe ze springt.