Niemand wil ze hebben
Een medewerker van het COA belde deze week en vertelde dat hij momenteel een nieuw asielzoekerscentrum aan het opzetten is. Dit om de hoge instroom uit 2015 te verwerken. Ik vroeg wat er zou gebeuren als er nu mensen uit Griekenland kwamen. Hij zei: ‘Dan staan we schaakmat.’ Ik had een zwak voor hem gekregen tijdens mijn recente verblijf in een AZC, voor een Vrij Nederland reportage. Het was een stoere man die met tranen in zijn ogen kon zeggen: ‘Mensen zijn enorm flexibel.’
Linda Polman schreef het boek Niemand wil ze hebben (2019) over de Europese omgang met vluchtelingen. Ze was te gast bij radioprogramma OVT en de interviewster Laura Stek merkte naar aanleiding van de situatie in Griekenland op: ‘Sommige mensen zullen in elkaar krimpen door de vergelijking met de Tweede Wereld Oorlog.’ Polman antwoordde dat Europa nu niets anders deed dan toen. Presentator Jos Palm stelde: ‘Oneerbiedig gezegd wordt Griekenland als de Europese afvalbak gebruikt.’
Polman vertelde dat ‘niemand wil ze hebben’ een historische uitspraak is: ze werd gebezigd in de jaren dertig in Europa. De grenzen bleven dicht, de joden raakten ontheemd en op drift; ze zouden een slechte invloed hebben op de christelijke cultuur. De populisten tot gematigden hebben christendom aan straat gezet, maar verdedigen nog wel het christelijke ideaal. Kortom: de jood is een moslim geworden. Maar zoals zo vaak is gebeurd: wie het geloof van de ander verwerpt, verwerpt de fantasie, de verbeeldingskracht van de mens. Vooralsnog is dat het enige dat ons van bijvoorbeeld honden onderscheidt.
Waar de drift toe kan leiden is te lezen in Zomer van vriendschap van Volker Weidermann. In de zomer van 1936 streken Duitse en Oostenrijkse joodse schrijvers neer in de Belgische badplaats Oostende, om daar nog een zomer in relatieve vrijheid te verkeren. Joseph Roth, een van de schrijvers in het boek van Weidermann, dronk om de oorlogen op afstand te houden. Meerdere flessen gedestilleerd per dag waren nodig. Desondanks schreef hij opvallend helder en niet moralistisch. Ik denk dat daar zijn grote talent schuilde. De verleiding om te moraliseren ligt bij middelmatige talenten altijd op de loer. Maar hoe rustig die zomer ook was, de tijdsgeest en moraal hadden zich allang tegen hen gekeerd.
