Europa

Met mevrouw Snick uit Gent plan ik al enige tijd een reis naar Wenen. Het moest een zoektocht naar het verleden worden aan de hand van schrijver Joseph Roth. We zouden onderzoeken wat er voor de Eerste Wereldoorlog gebeurde in Wenen, en hoe het tolerante oude Europa langzaam geslotener werd. 

De reis is uitgesteld. Ik schreef Snick vorige week, na een paar dagen van isolement: ‘Hopelijk stappen we snel samen in de nachtrein. Ik heb er nu nog veel meer zin in. Een open Europa. Precies zoals Roth en Zweig dat het liefst zagen.’ 
Ze zei: ‘Je maakt me helemaal blij en bent de eerste die daar in slaagt vandaag.’ Het liefst zou ik alleen maar met oudere vrouwen door Europa reizen, eigenlijk. Ooit zal ik als matroos op een Rijncruiseschip solliciteren. 

De afgelopen jaren haalde ik Roth, die op drift raakte, al vaak aan. Tot vervelens toe zou je kunnen zeggen. Maar wat lang geschiedenis leek, dreigt snel de toekomst te worden. Op de sociale media kwamen leuzen voorbij als: ‘Een crisis haalt het beste in de mens naar boven’. Hoogleraar sociale psychologie Paul van Lange zei in de Volkskrant juist dat in deze onzekere en angstige tijden landsgrenzen mentaal en fysiek op slot gaan. ‘De mens als individu is van nature vrij goed, maar groepen onderling beduidend minder.’ Filosoof Jan Sleutels voorspelde in dat artikel dat we hier nationalistischer uit gaan komen. ‘Alle maatregelen die landen nemen zijn sterk gericht op de eigen bevolking. [...] Overheden repatriëren hun burgers. Dat voelt als een nieuwe vorm van tribalisme.’ 

Europa’s solidariteit jegens de vluchtelingen in Griekenland was de afgelopen weken al vrij behouden, maar door alle maatregelen wordt dat oneindig versterkt. Hier spreekt men dagelijks over het opschalen op IC capaciteit, in de vluchtelingenkampen op Griekse eilanden is je handen wassen vaak al een luxe. 

Vandaag belde ik een woordvoerder van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers. De medewerkers die ik in het AZC ontmoette kwamen me namelijk zo aangenaam pragmatisch voor. Ze vertelde dat er ontheemden voor gesloten hekken in Ter Apel hadden gestaan en de bewakers moesten met tegenzin vragen: ‘Hebben jullie misschien een andere plek om heen te gaan nu?’ Vol ongeloof keken de mensen naar de bewakers. Er werd al snel een noodopvang voor ze geregeld. Ik vroeg haar hoe het er in Griekenland aan toegaat momenteel. Het viel stil aan de andere kant van de lijn, in haar tuin zongen vogeltjes en ze zei: ‘Je kunt allemaal nog maar hopen dat de pleuris daar niet uitbreekt.’ 

Leed is geen wedstrijd, of dat zou het niet moeten zijn, maar nu zelfs Angela Merkel in quarantaine zit lijkt me enige hoop voorlopig verdampt. Filosoof Cioran wist het allang. Hij schreef: ‘Hoop is de normaalste vorm van waanzin.’