Pop en literatuur (93): Elton John en L. Frank Baum

Inkoppertje, natuurlijk. Elton John verwijst overduidelijk naar The Wizard of Oz, en dat is een stukje cultuurgoed dat iedereen eigenlijk wel kent. Wie heeft er nooit gehoord van de ‘Yellow Brick Road’, die de weg wijst naar de enige echte tovenaar van het land van Oz? En wie de film, de musical én de tekenfilm nooit heeft gezien, die is dan toch op zijn minst bekend met The Wiz, de musical-remake uit 1975, die voortborduurt op hetzelfde verhaal en overigens ook weer verfilmd is (in 1978).

Zo overbekend zijn de musical en alle bijbehorende liedjes geworden (denk alleen al aan de talloze versies van ‘Somewhere over the Rainbow’), dat je bijna zou vergeten dat het oorspronkelijke verhaal afkomstig is uit een boek, The Wonderful Wizard of Oz (1900), van de schrijver L. Frank Baum. Het sprookjesachtige feel-good verhaal heeft in het boek van Baum een diepere laag. Het verhaal is bij hem allegorisch: het verwijst naar de econmische hervormingsplannen van de populistische presidentskandidaat William Jennings Bryan, die de koers van de dollar wilde koppelen aan de zilvervoorraad, in plaats van het goud. De Yellow Brick Road verwijst naar de goudstandaard, die met hand en tand werd verdedigd door zijn tegenstander, William McKinley. McKinley gebruikte in 1900 (het jaar van verschijnen van Baums boek), een verkiezingsaffiche waarop hij afgebeeld staat op een gouden plateau, gedragen door soldaten, zeelieden, zakenmensen en fabrieksarbeiders, een Amerikaanse vlag in zijn ene hand en zijn hoed in de andere.

In deze lezing van het verhaal staat de vogelverschrikker voor de hersenloze boeren, de blikken man voor de harteloze industriëlen en de bange leeuw voor de machteloze overheid. De heksen van het oosten en het westen zijn de bankiers van respectievelijk de oostkust en de westkust. De naam ‘Oz’ is de afkorting van ‘ounce’, de eenheid waarin het gewicht van goud en zilver werd uitgedrukt. Overigens draagt Dorothy in het boek zilveren schoenen in plaats van rode.

Deze monetaire lezing wordt niet door iedereen onderschreven, maar het is een aardig richtsnoer om een deel van de wonderlijke gebeurtenissen in het boek (en de musical/ film) van een uitleg te voorzien. En met deze gegevens in het achterhoofd is het onmogelijk om naar de huppelende Judy Garland te kijken zonder de gele straatstenen op zijn minst eventjes te associëren met goudstaven…

Dat die associatie helemaal zo wonderlijk niet is, bewijst de tekst van Elton Johns nummer.
 

In dit nummer uit 1973 neemt Elton John afscheid van de Yellow Brick Road. Maar wat is dat voor weg? De Yellow Brick Road staat in dit nummer hoofdzakelijk voor de weg naar succes, de weg naar roem. 

Voor Dorothy en haar reisgenoten leidt de Yellow Brick Road naar de ultieme teleurstelling: de tovenaar die ze zoeken blijkt een oplichter. Uiteindelijk ontdekken de vogelverschrikker, de blikken man en de bange leeuw dat ze al die tijd op zoek waren naar iets wat ze allang hadden. En ook Dorothy kan terugkeren naar haar familie in Kansas met behulp van de schoenen die ze al die tijd aan haar voeten had.

Bij Elton John gaat het niet zozeer om waar de weg naartoe leidt. Het is de weg zelf die vragen oproept. De Yellow Brick Road van de roem en het succes is verleidelijk, zo lijkt de zanger te willen zeggen, maar ook bedrieglijk. De weg lijkt met goud geplaveid. Waar Dorothy de weg bewandelt met het doel terug te keren naar huis, keert de ‘ik’ in dit nummer al eerder terug. Terug naar de boerderij, terug naar de ploeg. Want het is niet alles goud wat er blinkt.