Pop en literatuur (96): Kendrick Lamar en Wallace Thurman

The Blacker the Berry: A Novel of Negro Life is een roman uit 1929 van Wallace Thurman, een schrijver die gerekend wordt tot de Harlem Renaissance. De titel van zijn boek is de helft van een gezegde: ‘The blacker the berry, the sweeter the juice’. Dat gezegde, dat al in gebruik was voordat Thurman zijn roman schreef, werd dankzij hem een gevleugelde uitspraak. Het is een positieve omkering van een racistisch vooroordeel dat – zeker toen – volop bestond.

Huidskleur is een prominent thema in het boek. Hoofdpersoon is Emma Lou Morgan, een meisje van Afrikaans-Amerikaanse afkomst, met een huidskleur die beduidend donkerder is dan die van haar moeder. In het boek wordt ze het slachtoffer van 'colorism', een specifieke vorm van discriminatie op grond van huidskleur. Colorisme onderscheidt zich van racisme, omdat het hier niet gaat om een verondersteld verschil in ras, maar alleen om pigment. Van colorisme is vaak juist sprake binnen één etnische groep.

Emma gaat gebukt onder haar huidskleur en onder de discriminatie die ze ondervindt binnen haar eigen kring. Ze zou liever een jongen geweest zijn, want voor een jongen is het volgens haar moeder minder problematisch om donker van huid te zijn. Met hulp van haar moeder probeert ze haar huid zelfs lichter te maken, maar zonder succes. Pas na jaren van onrecht en teleurstelling slaagt ze erin om blij te zijn met wie ze is. Naar die (zelf-)acceptatie verwijst de titel dan ook. Hoe zwarter hoe beter. 

Trots zijn op datgene wat anderen je juist als iets negatiefs voor de voeten werpen, dat is zo oud als… nou ja, in elk geval zo oud als Tachtigjarige Oorlog. Toen namen de Watergeuzen immers hun geuzennaam aan. De titel van dit boek is ook een soort geuzennaam. Eentje die bovendien navolging vond. Zo begint 2Pac zijn bekende single ‘Keep Ya Head Up’ (1993) met de regels: ‘Some say the blacker the berry, the sweeter the juice/ I say the darker the flesh then the deeper the roots’. Hier is de zinsnede, net als bij Thurman, een manier om de schoonheid van een zwarte huid te benadrukken, maar 2Pac voegt er een aspect aan toe: een zwarte huid duidt volgens hem ook op diepere ‘roots’. 

Het is een glibberig pad waarop hij zich begeeft. Het omdraaien van racistische – of in dit geval coloristische – vooroordelen leidt immers heel gemakkelijk tot nieuwe racistische of coloristische vooroordelen. 2Pac associeert een zwartere huid met een diepere geworteldheid in het Afro-Amerikaanse verleden. Los van de vraag of er daadwerkelijk een één-op-één-relatie tussen die twee bestaat, schuurt het benoemen ervan al snel aan tegen een pleidooi voor raszuiverheid. Overigens gaat 2Pac niet op die tour. De rest van de tekst is een aanklacht tegen mannen die geweld gebruiken tegen vrouwen. Hij lijkt daarmee stelling te nemen tegen de seksistische teksten en video’s van veel gangsterrappers. 

De quote ‘The blacker the berry, the sweeter the juice’ komt ook voor in het nummer ‘Run and Tell That’ uit de musical Hairspray uit 2002. Hier is de gedachte: ‘Now I won't ask you to be color blind/ Cause if you pick the fruit, then girl, you're sure to find/ The blacker the berry, the sweeter the juice’. Je hoeft niet kleurenblind te zijn, maar probeer ook eens iets anders, lijkt hier de boodschap. ‘Kleurenblind zijn’ is in het verleden vaak als een ideaal naar voren geschoven, maar het is ook bekritiseerd als een typisch wit ideaal, omdat kleurenblindheid zou betekenen dat een kleurenblinde eigenlijk maar één kleur ziet: wit. Op die kritiek valt denk ik wel wat af te dingen. Het alternatief voor proberen kleurenblind te zijn is méér raciaal bewustzijn. En juist dat leidt veelal tot misstanden. Etnische profilering bijvoorbeeld. 

Die thematiek lijkt Kendrick Lamar aan te snijden in het nummer ‘The Blacker the Berry’ (2015), waarin ook hij die gevleugelde uitdrukking hanteert.

In zijn tekst herhaalt Lamar de bekende woorden meermaals, maar bij de vierde keer verandert hij ze: ‘The blacker the berry, the bigger I shoot’.  Zijn tekst gaat over geweld en dan vooral racistisch geweld. Hier is iemand aan het woord die in een donkere huidskleur een reden ziet om des te harder te schieten. Misschien verwijst hij naar politiegeweld en de onderzoeken die uitwijzen dat Afro-Amerikanen hier vaker het slachtoffer van zijn.

Dat geeft ook een andere dubbelzinnige betekenis aan het ‘the sweeter the juice’: het bloed smaakt zoeter. Door die woorden in de mond te leggen van iemand die mensen omlegt, laat hij de hypocrisie van de uitdrukking ‘the blacker the berry, the sweeter the juice’ zien: het is uiteindelijk een vorm van etnisch profileren. Uit de mond van de één is het een krachtige uiting van zelfbewustzijn, uit de mond van de ander is het een racistische leus.