Werkelijkheid

In de krant las ik dat Kaing Guek Eav dood was. Beter bekend onder de naam Duch.

Duch was de directeur van Tuol Sleng, beter bekend als S-21, de beruchtste martelgevangenis in Cambodja tijdens het Rode Khmer regime. Hij was één van de grootste misdadigers tegen de mensheid, óóit bestaan. Verantwoordelijk voor zeker 14.000 marteldoden.

Meteen toen ik het las, was ik weer in die gevangenis in Phnom Penh, dwaalde ik weer door de betegelde gangen, op teenslippers. Met de man die later mijn ex zou worden.

Dit was twintig jaar geleden. Duch was nog op vrije voeten. Ik wist niet eens van het bestaan van Duch.

Ik weet niet precies waarom ik het nu hier over heb. Maar het is belangrijk.

Misschien komt dat omdat de werkelijkheid zich tegenwoordig niet makkelijk laat ontkennen door mij? Het lijkt erop dat de werkelijkheid, door het lezen van het krantenbericht, in elk geval beter tot me doordringt.

Het gevangeniscomplex zag er vervallen uit. Ze hadden er niet veel aan gedaan om er een echt museum van te maken, vonden we. Ik herinner me de dikke laag stof overal. Misschien hebben mijn ex en ik het wel gehad over die leuke tegeltjes op de vloeren, waaraan we konden zien dat het een middelbare school was geweest.

Ik herinner me ook duizenden zwart-wit portretten van gevangenen. Cambodjanen met een bril, artsen, leraren, advocaten, etc. Als je geld had, een opleiding, of een speciale vaardigheid, dan moest je dood ten tijde van de Rode Khmer.

‘Jij zou ook doodgemaakt worden!’ heeft mijn ex vast tegen mij gezegd. ‘Schrijvers vonden ze lastpakken.’

We zijn toen dus langs de hoofden van de gevangenen geslenterd, langs de cellen waarin ze gemarteld werden, langs de stenen tonnen waarin ze –  onder leiding van die dooie Duch - werden verzopen. Langs de galg.

Misschien hadden we het intussen wel over waar we die avond zouden gaan eten? Ik wed dat ik ergens heen wilde waar we niet buiten hoefden te zitten. Zodat al die straatkinderen tenminste niet bij ons tafeltje konden komen bedelen. Zodat ik de werkelijkheid op afstand kon houden. Want wat je niet ziet, is er niet.

Ik herinner me het vijfjarige meisje dat in de nacht voor mijn neus opdook, en om een sigaret vroeg. Er was die morele grens in mij. ‘Niks ervan!’ zei ik ferm. ‘Jij bent nog veel te jong om te roken!’ Ik zwaaide met mijn wijsvinger.

Ze hield een van de grond geraapt peukje omhoog.

‘Mag ik een vuurtje?’

‘Eh, oké.’

Ik hield haar mijn aansteker voor. Het meisje inhaleerde diep en verdween toen in het donker.

Ik weet nog hoe al mijn fermheid – of moraliteit? - tegelijk met haar verdween.

Ik herinner me in het laatste lokaal, in het achterste gebouw, twee verstofte groentekisten vol schedels. Er lagen ook wat schedels naast.

Misschien waren we per ongeluk in een opslaglokaal terechtgekomen? Misschien waren dit de minder mooie schedels? Een restpartijtje. Niet gaaf genoeg om ook tentoon te stellen. Ze zagen er ook best kapot uit. Verminkt, natuurlijk. Misschien mochten we een stukje meenemen als aandenken?

‘Hoe kunnen wij daar toen eigenlijk zo onaangedaan rondgelopen hebben?’ appte ik net naar mijn ex.

‘Ja, we liepen daar redelijk normaal rond,’ schreef hij. ‘Maar ik heb er later nog wel over nagedacht.’

‘Misschien waren we allebéi mensen die onszelf compleet afsloten voor ons gevoel? Voor álles wat van buiten kwam?’

‘Er hingen nergens kaartjes bij,’ schreef hij. ‘Er was geen uitleg. Maar beter ook, denk ik achteraf.’

Dát denk ik dus niet. Goed, nu weet u ook weer dat Duch vorige week gestorven is. En dat hij een moordmachine was. In dienst van een idiote ideologie. Hij was zevenenzeventig. Zo lang is het niet geleden.