Verwar de lichtheid van ons bestaan niet met leegte
Sinds de recente terroristische aanvallen op Parijs worden we aan alle kanten opgeroepen om ‘vooral gewoon door te gaan met onze manier van leven’. Zit op het terras! Dans, zoen, zuip! Koop de H&M leeg en lepel je linksdraaiende yoghurt weg alsof er niets aan de hand is. Het doet denken aan een wufte puber die door zijn moeder tot de orde wordt geroepen en zijn handpalm in haar gezicht duwt: ‘talk to the hand’ - alleen heeft moeder in dit geval een bomgordel om.
Zeker: eendracht is van belang, net als nuance, moed en discussie. Maar als we doorgaan op huidige voet bereiken we geen van alle. De kennis van de fundamenten van onze levensstijl is momenteel namelijk zo klein, dat IS maar een zetje hoeft te geven en we capituleren. Frankrijk blokkeert internetsites en sociale media. Er is al een tijdje een tendens tot censuur van belediging in het publieke debat en in de privésfeer. Uit respect voor de slachtoffers van Parijs wordt opgeroepen vooral niet te demonsteren en de hang naar veiligheid heeft de weg vrijgemaakt voor vergaande privacy inbreuken door de overheid. Wij zijn het zelf die onze gedachten- en bewegingsvrijheid inperken en daarmee ‘onze levensstijl’ tot lege huls degraderen.
Juist nu zou ik mensen willen oproepen in plaats van enkel wijn te drinken, je eens te verdiepen in de fundamenten van de rechtsstaat. In plaats van dat oeverloze geouwehoer op sociale media jezelf eens te bevragen over de grondbeginselen van de Verlichting, waarop die manier van leven gegrondvest is. In plaats van simplistische conclusies te trekken door IS met Islam, en Islam met vluchtelingen gelijk te stellen of - net zo stompzinnig – iedere vorm van godsdienstkritiek meteen af te doen als een fobie, je eens te verdiepen in de rol van religie in onze samenleving. Niet iedere moslim is persoonlijk verantwoordelijk voor de terreurdaden van IS, maar net doen alsof er geen enkel verband bestaat is even onzinnig. Een belangrijke pijler onder het Verlichtingsdenken is nu juist religiekritiek, zoals we die ook vrijuit op de katholieke kerk uiten. Sinds de misbruikschandalen is het aantal kerkelijke uitschrijvingen hoger dan ooit en op verjaardagen zal niemand schromen een grove grap te maken over grijpgrage priesters en jonge misdienaartjes. Een vorm van relativering die ook voor gematigde moslims in het huidige klimaat ondenkbaar is, laat staan voor buitenstaanders. In plaats van de geschiedenis van het westerse imperialisme als grote boosdoener van alle ellende aan te wijzen, besef dat het pas echt paternalistisch is om mensen niet voor hun eigen daden verantwoordelijk te houden.
Nuance is een groot goed, maar bestaat nu juist bij de gratie van onze levensvorm – die relativeren getuigt van domheid of lafheid. Sta er eens bij stil wat het betekent in een samenleving te wonen waarin je de vrijheid hebt alles te bevragen, bekritiseren, onderzoeken en op ieder moment van gedachten te veranderen, een samenleving die bovendien ook de mensen omarmt die daar niet voor kiezen en juist willen leven vanuit een goddelijk voorschrift. Verwar die tolerantie niet met inwisselbaarheid: omgekeerd zou de vlieger namelijk niet opgaan. Dat lijken we zelf te zijn vergeten en dat stralen we uit, waardoor zelfs gematigde gelovigen ons als leeghoofdige pubers zonder waardig alternatief kunnen wegzetten. Of dat nu een moslim is als Nourdeen Wildeman die stelt dat “islam niet ondergeschikt is aan een andere norm”, of een christen als Beatrice de Graaf die zegt: “als je alle religie van de maatschappelijke tafel schuift, hou je een lege tafel over.”
Dus: geen oorlogstaal, maar iets meer bezinksel in de benen. Niet ‘gewoon doorgaan’ en net doen of het spook onder het bed er niet zit, maar onze waarden beter kennen, snappen en uitdragen zodat de lichtheid van ons bestaan niet kan worden verward met leegte. Zo wordt voor een groep mensen in loyaliteitscrisis duidelijk dat er wel degelijk een waardevol alternatief bestaat. Een volle, gedekte tafel leunend op een fundament dat nog steeds de meest inclusieve samenlevingsvorm ter wereld garandeert: mensen met een afwijkende mening en mensen zonder mening, mannen in string en vrouwen in hijab, gelovigen en ongelovigen, grappenmakers en einzelgängers. Met wijn voor de liefhebber. Als dat geen contraterrorisme is, weet ik het niet meer.
*
Deze column verscheen eerder in de Volkskrant.
