Het boek was beter #1: Jane Austen, Emma. en Clueless

Begin dit jaar kwam Emma. uit, een filmadaptatie van het gelijknamige boek van Jane Austen uit 1816. De filmversie probeert zich – voor zover dat in slechts twee uur mogelijk is – zo braaf mogelijk aan het originele plot te houden. Dit zorgt voor een hele getrouwe verfilming, maar na de vele films en miniseries die er al van Emma gemaakt zijn, voegt de 2020-versie eigenlijk maar weinig toe. De kostuums en de filmlocaties zijn perfect uitgekozen, maar belangrijke personages zoals Frank Churchill en Mr. Elton worden naar de achtergrond gedegradeerd. Doordat de acteurs ook nog eens veel op elkaar lijken, zijn ze zelfs vrijwel uitwisselbaar. Nee, neem nu Clueless (1995). Veel mensen zullen waarschijnlijk geen idee hebben dat Clueless gebaseerd is op Emma, omdat de film en het boek op het eerste oog niet veel op elkaar lijken. Regisseuse Amy Heckerling kiest er in de film voor om het verhaal niet in het Austen-tijdperk af te laten spelen, maar op een middelbare school in Beverly Hills. 

In het boek is Emma een jonge, rijke vrouw uit het Regency-tijdperk met een gave voor matchmaking. Emma gaat op zoek naar een geschikte man voor Harriet, die zich door haar afkomst in een lagere sociale klasse bevindt. In de film is Emma vervangen door Cher, en Harriet door Tai. Cher is modebewust en populair, terwijl Tai zich alternatief kleedt en nieuw op school is. Harriet toont interesse in een in de buurt wonende boer, en Tai in de stoner en grappenmaker van de klas. In beide versies vindt Emma/Cher hem niet geschikt en probeert ze haar te koppelen aan Elton. Helaas zonder succes: boek-Elton ziet zichzelf als ‘van hogere klasse’ dan Harriet, en middelbare school-Elton heeft een rijke vader en vindt zichzelf te populair. In beide versies vindt Elton zichzelf beter bij Emma/Cher passen, waarmee Clueless laat zien dat de Amerikaanse middelbare schoolcultuur helemaal niet zo veel verschilt van de negentiende-eeuwse standenmaatschappij.

Een van de meest opvallende veranderingen uit de film is het personage Christian (Frank Churchill in het boek). Hij wordt in het boek geïntroduceerd als potentiële liefde voor Emma, maar blijkt dan in het geheim verloofd te zijn met een ander. In Clueless is er geen geheime verloofde, maar blijkt Christian homoseksueel te zijn. Toen ik de film voor het eerst zag dacht ik dat Heckerling hier een link probeerde te leggen tussen het geheimhouden van een geliefde en het geheimhouden van een geaardheid, maar na de film nog eens bekeken te hebben besef ik nu dat dat niet het geval is. Christian is helemaal niet zo geheimzinnig als zijn boekversie en als de onthulling uiteindelijk gedaan wordt, beseft zelfs Cher dat de signalen er altijd al waren. Heckerling kiest er net als Jane Austen voor om Christian als red herring te gebruiken voordat Cher ontdekt met wie ze echt wil zijn, maar in tegenstelling tot Austen geeft Heckerling het geheim van Christian verder geen grote rol in de rest van het verhaal. Wanneer het duidelijk wordt dat Cher en Christian geen romantische relatie gaan hebben, blijven ze vrienden. In elke soortgelijke tienerfilm uit die tijd zou Christian vanwege zijn homoseksualiteit te maken krijgen met extra obstakels zoals pesterijen en lastige ouders. Ook zou Christian vast en zeker zijn eigen love interest moeten krijgen. Wat dat betreft was Clueless dus behoorlijk grensverleggend; een gay personage introduceren, maar er verder geen big deal van maken.

Het boek sluit af met de bruiloft van Emma, en ook de laatste scène van de film opent met een bruiloft. Terwijl de kijker zich afvraagt of er inderdaad vooruitgeblikt wordt naar Chers bruiloft, klinkt haar stem als voice-over: ‘As if, I’m only sixteen and this is California, not Kentucky!’, waarmee Heckerling met een knipoog afsluit en duidelijk maakt dat er toch een aantal dingen veranderd zijn sinds Jane Austen haar boek schreef.

Clueless was (en is misschien nog steeds) een ware culthit; na de film volgde zelfs nog drie seizoenen lang een tv-serie. Clueless was in staat een toen bijna twee eeuwen oud verhaal weer relevant te maken, wat vooral knap is als je bedenkt dat het publiek van de film voor een groot gedeelte uit jongeren bestond. Of we over 25 jaar ook nog zo over Emma. praten, betwijfel ik.