Ein geheimes Zittern
Loopt u mee?
Hier bevinden zich de resten van een Pruisische gevangenis, die tussen 1842 en 1848 net buiten de stadsmuren gebouwd werd.
Toentertijd gold het als een zeer moderne strafinrichting, want alle gevangen zaten in een aparte cel. Iedere vorm van contact was ten strengste verboden, ook tijdens het luchten droegen de gedetineerden een soort muts, waardoor ze geen oogcontact konden maken. Het idee: isolatie loutert de moraal.
Nu is het een park, zoals u ziet.
Alleen de vijf meter hoge wanden van baksteen en de torentjes, waar de bewaarders woonden, herinneren aan de vorige bestemming van deze grond. De gevangenis kwam de Tweede Wereldoorlog min of meer ongeschonden door (zal je net zien) en was tot 1955 in gebruik. Onder de nazi’s beleefde ook dit bouwwerk zijn donkerste dagen, toen het uitgroeide tot een ‘Symbol für politische Unterdrückung, Folter und Mord’. In 1940 betrok de Wehrmacht een vleugel, al snel volgde de Gestapo en de laatste twee oorlogsjaren kwamen daar de mannen van het Reichsjustizministerium nog bij.
Van de 306 gevangenen, overleefde er 35.
Kijk daar, in die gouden letters op een van de oude muren staat dit citaat:
Von allem Leid, das diesen Bau erfüllt, ist unter Mauerwerk und Eisengittern ein Hauch lebendig, ein geheimes Zittern.
Die zin komt uit een sonnet van Albrecht Haushofer, die hier vijf maanden vastzat en in die tijd tachtig sonnetten schreef. Die sonnetten werden gevonden door zijn broer Heinz. Albrecht werd, vlak voor de bevrijding van Berlijn, standrechtelijk geëxecuteerd. Hij was geograaf, diplomaat en schrijver en werd verdacht van betrokkenheid bij de aanslag op Hitler. Samen met veertien andere verzetsstrijders kreeg hij in de nacht van 23 op 24 april 1945 een nekschot op commando van SS’er Kurt Stawizki. Deze Kurt regelde na de oorlog een vals paspoort en werkte tot zijn dood in 1959 bij de Deutsche Forschungsgemeinschaft, een belangrijk fonds dat wetenschappelijk onderzoek opzet en bekostigt. Pas in 1970 ontdekte men de ware achtergrond van medewerker ‘Stein’ alias ‘Stawizki’. Er was overigens één man, een communist van 21, die de executie overleefde en een door de nazi’s zo gevreesde getuigenis kon afleggen.
Even terug naar Heinz, Albrechts broer. Ook hij zat in het verzet en ook hij was hier
gedetineerd, maar hij overleefde de oorlog wel. Hij vond het lijk van zijn broer net buiten de gevangenismuren. In zijn jasje zaten de sonnetten. In 1946 werden ze gepubliceerd, het jaar waarin de ouders van Heinz en Albrecht zelfmoord pleegden. In hoeverre de Lebensraumideeën van vader Karl daadwerkelijk invloed hebben uitgeoefend op die van Hitler wordt tegenwoordig betwist.
Heinz was als enige lid van de familie Haushofer een lang leven beschoren; hij stierf in 1988.
Een jaar daarna viel de Muur en ontstond er een nieuwe discussie over de vormgeving van deze plek. Uiteindelijk werd besloten dit Geschichtspark aan te leggen. In 2006 ging het open en het werd sindsdien met meerdere architectuurprijzen onderscheiden.
En zo loop ik door de stad en wat vaak als achteloos slenteren begint, wordt dikwijls getroffen door ein geheimes Zittern…
Voelt u het ook?
